Posvećeno književnome i naučnome stvaralaštvu Novaka Kilibarde

Ovaj sajt uređuje grupa poštovalaca lika i djela prof. dr Novaka Kilibarde. Ovdje predstavljamo romane, pripovijetke, intervjue i naučne radove dr Kilibarde koji su nam bili dostupni u elektronskoj formi, uz saglasnost autora.

Biografija Novaka Kilibarde

Prof. dr Novak Kilibarda je crnogorski istoričar književnosti, pisac i političar rođen u Banjanima, opštini Nikšić, 07.01.1934. godine. Diplomirao i doktorirao književnost na Univerzitetu u Beogradu. Predavao je u Višegradskoj gimnaziji i na Pedagoškoj akademiji u Nikšiću, a univerzitetsku karijeru ostvario je kao profesor na Filozofskom fakultetu Univerziteta Crne Gore. Takođe je predavao na Univerzitetu Donja Gorica i Fakultetu za crnogorski jezik i književnost.

Gostovao je kao predavač na više univerziteta u Evropi i učestvovao na većem broju naučnih simpozijuma u Crnoj Gori i inostranstvu. Objavio je veliki broj knjiga i radova iz oblasti nauke o književnosti, uključujući i prvu istoriju usmene književnosti Crne Gore. Radovi su mu prevođeni na engleski, njemački, francuski, ukrajinski, bugarski, ruski, poljski, albanski i turski jezik. Bio je prvi predśednik Senata Dukljanske akademije nauka i umjetnosti.

Kao prozni pisac napisao je više od deset zbirki pripovjedaka, tri drame i četiri romana. Za svoj književni rad dobio je Trinaestojulsku nagradu (1989), najveće crnogorsko nacionalno priznanje, kao i više drugih relevantnih nagrada iz oblasti književnosti u Crnoj Gori i regionu: Nagrada “18. septembar”, SO Nikšić 1969; Nagrada “Branko Ćopić” za najuspješnije humoristično-satirično ostvarenje, “Osmica”, Beograd 1986; Nagrada “Radoje Domanović” Redakcije lista Jež, Beograd 1988; Nagrada za knjigu godine, Jedinstvo, Priština 1988; Nagrada Fonda “Dušan Baranin” za roman Crnogorska hronika, Srpska književna zadruga, Beograd 1995. Vlada Crne Gore je, na prijedlog Ministarstva kulture, 2011. godine dodijelila Kilibardi status istaknutog kulturnog stvaraoca.

Postaje član Saveza komunista Jugoslavije 1954. godine, a početkom 70-ih godina izabran je za poslanika Skupštine SR Crne Gore. Disident postaje 1971, kada je napisao predgovor knjizi Anegdote i priče iz Crne Gore, u kojoj određeni stihovi veličaju Krsta Zrnova Popovića. Nakon toga Kilibarda je isključen iz SKJ i smijenjen s mjesta direktora Više pedagoške škole, a oduzet mu je i poslanički mandat.

Bio je predśednik Narodne stranke (1990-2000) i poslanik u skupštini SRJ i DZSCG. Sa liderom Liberalnog saveza Crne Gore, Slavkom Perovićem, sklopio je koaliciju Narodna sloga 1996. godine. Na izborima 1998. godine Narodna stranka postaje dio koalicije Da živimo bolje (DPS-SDP-NS), čijom je pobjedom poražena politika Slobodana Miloševića u Crnoj Gori. Od 1998 do 2000. obavljao je funkciju potpredśednika Vlade Crne Gore za politički sistem i unutrašnju politiku. Kao diplomata bio je šef Informativno-trgovinske misije Vlade Crne Gore u Sarajevu (2000-2004) i ministar-savjetnik u Ambasadi DZSCG u Bosni i Hercegovini (2004-2006).

Kilibarda je bio izabran za počasnoga predśednika Nacionalnog komiteta Crne Gore za realizaciju projekta Savjeta Evrope Povezivanje različitosti („Link Diversity“). Dugo godina bio je član crnogorskog Republičkog savjeta za zaštitu prava pripadnika nacionalnih i etničkih grupa. Bio je i član Savjeta Pokreta za nezavisnu evropsku Crnu Goru, osnovanog 2005. godine.

Djela

Prozna djela Novaka Kilibarde su: Vražji vrti (1978), Crnogorci i Đaponezi (1981), Nebeski sužnji (1981), Iz priče u priču (1984), Sve je to nakva sudbina (1985), Glavari i pisari (1989, 1990), Rusi i tejatori (1989), Brojači ajvana (1992), Izabrane pripovijetke I-III (1993), Snovi i sinovi (1993), Suložnici: roman bola (1995), Crnogorska hronika (1995), Suđenice (1997), Kratke i kraće pripovijetke (1999), Mozaik crnogorske hronike (2001), Iz priče u priču (2004), Epilog crnogorske hronike (2007), Gizda i druge erotske priče (2009), Serdarev grob (2011), Tri dramske pripovijesti (2015).

Iz oblasti književne istorije i teorije objavio je knjige: Poezija i istorija u narodnoj književnosti (1972), Bogoljub Petranović kao sakupljač narodnih pjesama (1974), Legenda i poezija (1976), O usmenoj književnosti (1982), Iz korijena usmenosti (1988), Usmena književnost Crne Gore (2008) te izabrane naučne radove u knjigama Epska mjera istorije (1997), Usmena književnost pred čitaocem (1997), Usmena književnost u službi pisane (1998) i Duhovna zahvalnost Andriću (2015). Pripremio je i antologije: Bugarštice (1979), Puti nedohodi (1987), Poslovice (1988) i Viša je gora od gore (2010). Kilibarda je i autor prvih komentara i objašnjenja Ogledala srpskog izdatog u okviru Cjelokupnih djela Petra II Petrovića Njegoša (1974). Priredio je objašnjenja uz knjigu Starac Milija – pjesme (2012).

Kilibarda je i autor književno-polemičkih studija: Od mita do politike (2002), Književno-političke rasprave (2003) i Željezna crkva i kosovski mit (2006; u drugom redigovanom izdanju 2012. preimenovana u Amfilohije i kosovski mit).

Publikovane su i četiri knjige razgovora sa Kilibardom: Novak Kilibarda naučnik i književnik sa dr Dejanom Ajdačićem (2000), Kilibarda – ispovijest o deceniji koja je promijenila lice Crne Gore sa Slavoljubom Šćekićem (2001), Kilibarda – mozaik likova, pogleda, misli, ideja, riječi, sa Božidarom Ilijinim Miličićem (2008) i Kilibarda – Sarajevski dani s Ruždijom Adžovićem (2014). Božidar I. Miličić sastavio je i Rječnik književnoga djela Novaka Kilibarde (2016).

Međunarodni naučni simpozijum posvećen Kilibardinom djelu održan je u oktobru 2016. godine na Cetinju, u organizaciji Fakulteta za crnogorski jezik i književnost. Referate sa skupa Fakultet je objavio 2018. u zborniku radova pod naslovom Novak Kilibarda – književnik, profesor i naučnik.

KRITIČARI O PRIPOVIJEDANJU NOVAKA KILIBARDE

CDNK o Novaku Kilibardi

U ocjeni Crnogorskoga društva nezavisnih književnika ističe se da književno i naučno djelo Kilibarde, kao i njegov ukupni angažman, predstavljaju jednu od najmarkantnijih pojava u crnogorskoj kulturi druge polovine dvadesetoga vijeka: „Njegovu prozu i studije iz narodne književnosti, bogatstvo jezičkog izraza, markesovsku imaginaciju i inovativnu suptilnost u valorizaciji naše tradicije, referentni domaći i inostrani kritičari i specijalisti ubrajaju u trajne tekovine crnogorskog i južnoslovenskog umjetničkog i naučnog stvaralaštva“.

***

Književnik Jevrem Brković o Novaku Kilibardi u intervjuu za TV Blue Moon 1999.

Brković: Doktor Kilibarda je jedna izuzetno značajna ličnost. Mi smo imali čarke, znate, u našim odnosima – najprije smo bili veliki prijatelji, pa smo i u tom „čarkanju“ imali jedan divan nivo. I on je slijedio svoj intelekt, svoju mudrost, svoja saznanja – normalan je to razvojni put doktora Kilibarde i mislim da je on danas jedan od najzanimljivijih budilnika crnogorstva. Ja gotovo smijem ustvrditi da je danas jedini autentični zelenaš u Crnoj Gori doktor Novak Kilibarda i smatram ga svojim prijateljem. Vjerovatno ćemo noćas u hotelu „Crna Gora“ ili u restoranu „Kazablanka“ popiti kafu.

Novinar: Da se ne uvrijede neki zelenaši kada ste rekli ovo?

Brković: Neće se uvrijediti. A i neka se uvrijede, šta ja mogu, ja ih nijesam ničim ponizio, ničim uvrijedio, doktor Kilibarda je značajna ličnost, jedan format i kao pisac. Vidite, […] njegov književni jezik, njegov banjanski jezik, koji je donešen iz Velestova […] će jednog dana biti ogroman doprinos rječniku crnogorskog jezika. Jer postoji crnogorski jezik. Ja ne znam drugi jezik u Crnoj Gori, mada se nažalost službeno još uvijek zove srpsko-hrvatski, odnosno sad srpski, što je takođe vid okupacije, vid posrbljavanja.
[…] Ja sam njemu poklonio „Monigrene“. On je meni poklonio svoju divnu knjigu razgovora sa jednim gospodinom koji ju je vrlo dobro pravio. To je tako draga knjiga i poslao ju je Mirku Kovaču. Novak je čovjek sa kojim uvijek možete lijepo razgovarati i on je čovjek od kojeg ne možete imati neprijatnosti, ako nijeste njegov neprijatelj na banalnim pozicijama. Za njega je crnogorska državnost svetinja. Svi zaboravljaju da je on počeo „sa Srbijom – vazda, pod Srbijom – nikad“ i tome slično. Zanimljiva je to ličnost.

Jevrem Brković o Kilibardi u intervjuu za DANI od 4. juna 1999.

DANI: Gdje je, po Vasem misljenju, mjesto Novaku Kilibardi – piscu?

BRKOVIĆ: On je izuzetna pojava. To je najkontroverznija ličnost u crnogorskom biću. Sjetit ćete se da je počeo kao Crnogorac sa srpskom sviješću. Ta svijest je nekad bila možda militantna, ali Kilibarda nikad nije tvrdio da nije Crnogorac. Iz Narodne stranke, čiji je predsjednik, na samom početku je izbacio parolu – sa Srbijom da, ali pod Srbijom nikad. […] On mi je, znate, dok sam bio u Zagrebu, poslao jedno pismo, u kome mi je razjasnio neke svoje zablude. Kilibarda je veliki crnogorski pisac, koji je, čak više od Matije Bećkovica, promovisao taj autentični crnogorski jezik. Njegovim djelom će se jednoga dana baviti lingvisti i estetičari. […] Jedan čovjek koji je počeo sa srpskom sviješću, danas vrlo temeljno stoji na crnogorskim i državnim pozicijama. Njega interesuje država Crna Gora, a to je korak do nacionalne svijesti. Kilibarda je Vojsku Jugoslavije nazvao okupatorskom, i to je istina. Istina koju drugi zvaničnici nijesu izgovorili. Možda nijesu mogli.

Iz intervjua s J. Brkovićem za TV Atlas 29. novembra 2010.

„Svako ima pravo na istorijsku grešku i istorijski popravak. Ali je neka katarza na ovim prostorima ipak počela s tim čovjekom.“

Neiscrpna nadarenost za priču

No­vak Ki­li­bar­da je od onih na­ra­to­ra što su od do­brog ko­va, ne­is­crp­no na­da­re­ni za pri­ču. Od onih pi­sa­ca ko­ji od pa­trlj­ka pro­šlo­sti pra­ve cje­lo­vi­tu ži­vu sli­ku, ko­ji le­gen­du i isti­nu amal­ga­mi­šu u čvr­sto pri­po­vije­dač­ko tki­vo, od skrom­nog po­da­tka raz­ve­žu či­ta­vo jed­no po­gla­vlje. Ki­li­bar­da je sa ve­li­kim umi­je­ćem pre­u­zeo ton i stil pri­po­vije­da­ča iz na­ro­da, do tan­či­na ušao u nje­gov na­čin mi­šlje­nja i do­mi­šlja­nja, sa spret­no­šću spu­stio se na ra­zi­nu nje­go­ve iz­vor­ne mu­dr­o­sti – i po­sti­gao, po mom mi­šlje­nju, mo­žda i vi­še od ono­ga što je pret­po­sta­vljao. Ki­li­bar­di­na pro­za za­hva­ta upra­vo ono što je traj­no ljud­sko, ono što je naj­du­blja nit ži­vo­ta, ono što se kroz vri­je­me i ži­vot­ne okol­no­sti ne mi­je­nja od da­nas do sju­tra, iz vi­je­ka u vi­jek.

Du­šan Ko­stić

Otkrivanje ljudskih osobina

Iako pri­pa­da tom, mo­žda naj­va­žni­jem tren­du na­še sa­vre­me­ne pro­ze, Ki­li­bar­da se ipak u mno­go­me raz­li­kuje od ve­ći­ne pred­stav­ni­ka »pro­ze no­vog sti­la«, ka­ko su u kri­ti­ci na­zva­ni pred­stav­ni­ci ovog ta­la­sa. Kod nje­ga ne­ma eks­pe­ri­men­ti­sa­nja s na­ra­to­rom, po­i­gra­va­nja s teh­ni­kom pri­po­ve­da­nja, mi­sti­fi­ka­ci­ja oko pro­na­đe­nog ru­ko­pi­sa ili slič­nih po­stu­pa­ka, ne­ma iro­nič­nog, de­mi­sti­fi­ka­tor­skog od­no­sa pre­ma stva­ra­lač­kom či­nu. U sjajnoj priči Vi­še­grad­ska ću­pri­ja Ki­li­bar­da je, na pri­mer, dao svo­ju ver­zi­ju Na Dri­ni Ću­pri­ja, tač­ni­je, tu je slav­na ću­pri­ja vi­đe­na oči­ma jed­nog se­lja­ka iz nje­go­va kra­ja, is­pri­ča­na je­zi­kom tog se­lja­ka; u nje­go­vom pri­ča­nju spo­mi­nje se i An­drić i nje­gov ro­man, go­vo­ri se o sla­vi u nje­go­vom sve­tu, o No­be­lo­voj na­gra­di. Ali u sve­mu to­me ne­ma pa­ro­di­je, ne­ma iro­nič­nog od­no­sa pre­ma vi­so­koj li­te­ra­tu­ri u ka­kvu spa­da An­dri­će­va knji­ga. To je jed­no­stav­no na­rod­na ver­zi­ja te li­te­ra­tu­re, u njoj ima li­ri­ke, ima na­rod­ne mu­dro­sti, oso­be­no­sti hu­mo­ra ko­ji se ra­đa iz op­ti­ke Ki­li­bar­di­na pri­po­ve­da­ča i pred­sta­vlja obe­lež­je svih nje­go­vih pri­po­ve­da­ka, bit­nu ka­rak­te­ri­sti­ku nje­go­vog sti­la. Ki­li­bar­di­na glav­na bri­ga ni­je for­ma ne­go ljud­ske sud­bi­ne što se ot­kri­va­ju u nje­go­vim pri­ča­ma, to je ot­kri­va­nje ljud­skih sud­bi­na.

Jo­van De­re­tić

Poduhvat dostojan poštovanja

Ki­li­bar­din knji­žev­ni po­du­hvat uto­li­ko je vi­še do­sto­jan po­što­va­nja što je re­a­li­zo­van u do­di­ru sa gra­đom ko­ja je pi­sca la­ko mo­gla na­ve­sti da pod­leg­ne is­ku­še­nju lo­ka­li­stič­kog, a ti­me i umet­nič­ki ne­do­ma­še­nog na­či­na ka­zi­va­nja, is­ku­še­nju ko­me je ne je­dan autor i ne jed­nom pod­le­gao. Pred­met Ki­li­bar­di­ne umet­nič­ke pa­žnje ta­kve je pri­ro­de da ne­kog ma­nje vič­nog pri­po­ve­da­ča ta­ko­re­ći ma­mi na iz­ve­sna parti­ku­la­ri­stič­ki obo­je­na knji­žev­na (ili bo­lje re­ći ne­knji­žev­na) re­še­nja. Ovom is­ku­še­nju No­vak Ki­li­bar­da uspe­šno je odo­leo pre sve­ga za­hva­lju­ju­ći i to­me što mu je po­šlo za ru­kom da pre­ma svo­jim ju­na­ci­ma i nji­ho­vom sve­tu us­po­sta­vi od­nos jed­ne fi­ne, bla­go­hu­mor­ne dis­tan­ce, na­di­la­ze­ći ta­ko nji­hov sku­čen du­hov­ni vi­do­krug i da­ju­ći svom umet­nič­kom ka­zi­va­nju onu me­ru uni­ver­zal­no­sti bez ko­je ne­ma va­lja­nog knji­žev­nog ostva­re­nja.

Ni­ko­la Mi­lo­še­vić

Upečatljiva demistifikacija stvarnosti

Ki­li­bar­da se na­šao na sa­mom iz­vo­ri­štu go­vor­nog je­zi­ka. On ga je po­tom opo­na­šao i sle­dio ta­ko i to­li­ko da je on po­stao od­lu­ču­ju­ća či­nje­ni­ca i po to­me što se ar­ti­ku­li­sao i kao si­stem zna­ko­va i po to­me što je oži­veo utr­nu­la pam­će­nja i po­ti­snu­ta zna­če­nja. Da­bo­me, on je vas­kr­snuo kao ne­za­o­bi­la­zna estet­ska vred­nost. Autor je sti­gao do tek­sta ko­ji ima svoj iz­vor­ni pod­tekst jer je kri­sta­li­zo­vao i ot­pe­ča­tio is­ku­stva i tra­gič­nog i ko­mič­nog isko­na. Po­mo­ću tog je­zič­kog slo­ja iz­vr­še­na je upe­ča­tlji­va te­a­tra­li­za­ci­ja tek­sta i nje­go­va sva­ki­da­šnja iro­ni­za­ci­ja. I da ni­je po­no­vo pro­na­đen i oži­vljen taj je­zik, ne bi se do­šlo ni do ta­ko upe­ča­tlji­ve de­mi­sti­fi­ka­ci­je stvar­no­sti, pa ni do iro­nij­ske gip­ko­sti bez ko­je ni­je mo­gu­ća ni pu­no­ća sve­sti, ni umet­nost kao svet za se­be, kao svet du­hov­ne po­seb­no­sti.

Rat­ko Bo­žo­vić

Narodni duh

Zbir­ka pri­po­ve­da­ka No­va­ka Ki­li­bar­de Vraž­ji vr­ti sa­dr­ži krat­ke pri­po­vet­ke i pred­sta­vlja iz­u­zet­na, vr­lo us­pe­la i do­bra ostva­re­nja. Pr­vo što či­ta­o­cu ove knji­ge pa­da u oči je­ste njen, da ta­ko ka­že­mo, na­rod­ni duh. Od pri­če do pri­če stil se me­nja, ma­da vo­đen pre­po­zna­tlji­vom ru­kom po­u­zda­nog pi­sca, do­ne­kle me­nja, kao što se me­nja­ju i po­stup­ci i dru­gi ele­men­ti pri­po­ve­da­nja. Vr­lo živ soč­ni je­zik ove knji­ge je oza­ren hu­mo­rom ko­ji kat­kad, sre­ćom ret­ko, pre­la­zi u ka­ri­ka­tu­ru.

Dra­go­slav Mi­ha­i­lo­vić

Univerzalna priča života

Ki­li­bar­din li­te­rar­ni svi­jet je i ko­mi­čan i tra­gi­čan. Prem­da je te­ku­ća knji­žev­na kri­ti­ka pre­te­žno ozna­ča­va­la tog pi­sca kao hu­mo­ri­stu, osnov­no sred­stvo nje­go­ve dis­tan­ce je­ste iro­ni­ja. Ipak, osnov­ni fi­lo­zof­ski ton Ki­li­bar­di­ne pro­ze ne­ri­jet­ko na­gi­nje ka jed­noj u osno­vi fa­ta­li­stič­noj kon­cep­ci­ji. Nje­gov pri­ča­lac, uosta­lom, sa fi­lo­zo­fič­nom le­žer­no­šću, sa pu­nom kon­tro­lom emo­ci­ja, pri­po­vi­je­da o vla­sti­tom ži­vo­tu kao o tu­đem, da­ju­ći ta­ko svo­joj pri­či smi­sao op­što­sti i ukla­pa­ju­ći je, kao po­je­di­na­čan slu­čaj, u ve­li­ku uni­ver­zal­nu pri­ču ži­vo­ta. Iz te pri­če se slu­ti i ne­što ne­is­ka­za­no, va­žni­je, što se uka­zu­je tek u ma­glo­vi­tim ob­ri­si­ma, ne­što što je mo­žda sa­že­to u na­slo­vu Ki­li­bar­di­ne zbi­r­ke Sve je to na­kva sud­bi­na. Ki­li­bar­di­no pri­po­vi­je­da­nje se iz­di­že na ni­vo ve­li­ke, op­se­siv­ne, po­tre­be i kao ta­kvo po­pri­ma, u iz­vje­snom smi­slu, ka­rak­ter du­hov­nog te­sta­men­ta, u kom su za­pe­ča­će­ne ve­li­ke taj­ne pro­šlo­sti i po­ru­ke za bu­duć­nost.

No­vo Vu­ko­vić

Besana noć

Ne­moj­te Ki­li­bar­di­ne Su­lo­žni­ke po­če­ti da či­ta­te uve­če, kao što je bio slu­čaj s pot­pi­sni­kom ove re­cen­zi­je. Ju­tro će­te do­če­ka­ti bud­ni.

Ve­ro­slav Ran­čić

Još jedna prokleta avlija

Su­lo­žni­ci No­va­ka Ki­li­bar­de su još jed­na Pro­kle­ta avli­ja u na­šoj su­vre­me­noj knji­žev­no­sti. Oni pro­ši­ru­ju di­op­tri­ju po­ni­ra­nja u se­be sa­me i po­ma­žu nam da du­blje shva­ti­mo što smo bi­li, što smo sa­da i što mo­že­mo bi­ti. U to­me i je­ste nji­ho­va umet­nič­ka i ka­ta­rzič­na moć.

Sa­vo Pen­čić